Кез келген салада еңбек етерде белгілі ережелер мен стандарттар болады. Соның ішінде кәсіби талапқа сәйкес болу, стандартқа сай келу – міндет. Қолында дипломы бар жай маман ба, әлде шынымен стандартқа дәл келетін құзыретті маман ба – оны анықтайтын мемлекеттік стандарттар бар. Қазіргі даму үрдісі жылдам заманда оны жаңартып отыру, заманға сай бейімдеу оңай емес. Дегенмен осы бағытта ұзақ жылдар бойы еңбек етіп, жаңа талаптарды әзірлеуге тікелей атсалысқан Энергетика министрлігінің кәсіптік біліктілік жөніндегі сарапшысы Әсел Өмірбаевамен сұхбат құрдық.

Әсел ханым, елімізде стандарттарды әзірлеу процесі қалай өтеді? Бұл қаншалықты күрделі жұмыс?

Мен бұл салаға келгенде әлі кенже сала еді. Жалпы өте күрделі және көпсалалы процесс деп айтар едім. Біз ең алдымен кәсіптік стандартты бекітетін саладағы өндірістік процестерді терең талдаймыз. Мысалы, өнеркәсіп, энергетика салаларын алатын болсақ, жоғары қауіпті учаскелерді анықтаймыз, содан кейін қазіргі және болашақ технологиялық талаптарға сәйкес келетін құзыреттер мен талаптарды енгіземіз. Халықаралық тәжірибемен елдегі стандарттарды салыстырамыз. ЕуроОдақ, АРІ, IEC стандарттарын зерделейміз. Кәсіптік біліктілік талаптарын бекітерде түрлі нормативтік актілермен танысып, олармен сәйкестігін тексеру қажет. Сол саланың мамандарымен кездесіп, қызметіндегі ерекшеліктерін білуің керек. Себебі олар – нақты салалық мамандар. Жұмысының мән-жайын біледі. Солармен келісу, басқа заңнамалық актілерге сәйкестігі, қайшылығы тағысын тағы процестер кете береді. Содан кейін құзыретті мемлекеттік органдармен келісу кезеңдері бар. Ұзақ әрі шыдамды еңбекті қажет етеді. 

Бұл саланың қазіргі жағдайы туралы айтып берсеңіз. 

Қазір Қазақстанда Кәсіби біліктілік туралы заң шеңберінде Ұлттық біліктілік жүйесі құрылды. Оны Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жанында Кәсіптік біліктілік жөніндегі ұлттық орган басқарады. Кәсіптік біліктілік стандарттарының бұл реформасы Қазақстан үшін жаңашылдық деуге болады. Енді әр мамандыққа қатысты ең төменгі, міндетті біліктілік талаптары бекітіледі. Мысалы, сіз медиа саласында істейсіз. Сіздің салаңыздағы SMM маманның біліктілік талабын бекітіп берсе, сіз соны негізге алып, оның қызметтік міндеттерін, функциясын айқындайсыз. Соның негізінде маман іздейсіз. Онда минимум талаптар жазылды. Қосымша өзіңіз қоссаңыз болады. Бұрын мемлекеттік органдарда кәсіптік стандарттарға қатысты біліктілік анықтамылықтар болатын, қазір бұл жүйе жаңартылып, 2030 жылға дейін ескі анықтамалықтар біртіндеп алынып, олардың орнына Ұлттық біліктілік жүйесіне негізделген кәсіптік стандарттарды қолданысқа енгізудеміз. Қорыта айтатын болсақ, кәсіптік біліктілік стандарттары арқылы жалпыға бірдей талаптарды анықтап береміз. 

Мұнай-газ, энергетика саласынан бөлек қай салалардың стандарттарын бекітуге атсалыстыңыз?

Мен ең алдымен еңбек жолымды кәсіптік стандарттарға сараптама жүргізетін органнан бастадым және нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеуші роліне ауыстым.  Қазір ол кезеңдердің бәрінен өтіп, саламен тікелей жұмыс істейтін сарапшы деңгейіне жеттім. Сондықтан өзім толыққанды осы саланың сарапшысы деп атай аламын. Тағы бір маңызды жайт кәсіби қызметімде он мемлекеттік органның салалық кеңестерінің белсенді мүшесі болдым. Солардың қатарында Туризм және спорт, Ауыл шаруашылығы, Мәдениет және ақпарат, Әділет, Энергетика, Ішкі істер министрліктерінде, Статистика агенттігі және басқаларының кәсіптік біліктілік стандарттарына сараптама жасауға, бекітуге атсалыстым. Мұның бәрінде мен заң жаңа қабылданған кезде еңбек еттім. Сондай-ақ кәсіптік стандарттар Еңбек ресурстарын дамыту орталығының «Career Enbek» цифрлық платформасында әзірленетіндіктен, мен платформаны жетік меңгеріп, өзімнің цифрлық дағдыларымды да дамытуды жалғастырып келемін. Қиын кезеңдер болды әрине, платформа жаңа болғандықтан әрдайым сарапшы ретінде ұсыныстырамызды беріп, оны жетілдіруге атсалысып отыратынбыз, бірақ қазір қуанамын. Себебі маған үлкен тәжірибе болды. Ең жақсы сәті – белгілі бір саланың біліктілік стандарттарын бекіткен кезде сол саланың мамандарының алғысы. Маған үлкен қуаныш сыйлайды. Олар алғыс айтқан кезде және сенің еңбегің енді сол саланың жұмысын жүйелеуге септігін тигізетінін білгенде кеудемді мақтаныш пен жылулық кернейді. Жұмысымды жақсы көретінімді сонда қатты сезінемін. Іштей өз-өзіме риза боламын. 

Соңғы бекіткен стандарттарыңызға тоқталсаңыз.

2024 жылдың соңында Энергетика министрлігіне арнайы сарапшы болып ауыстым. Сөйтіп ұзақ және жүйелі жұмыстың нәтижесінде мұнай-газ саласында 41 стандарт, ал электр және жылу энергетика саласында 31 стандарт бекіттік. Жалпы, министрліктің 72 кәсіптік стандартын әзірлеу, жаңарту және бекіту жұмысын жүргіздім.  Біздің цифрлық платформамызға барлық кәсіптік стандарттар жүктелді. Болашақта мамандардың жалақысы кәсіптік стандарттарға сәйкес бекітілетін болады. Сол деңгейге жету үшін қазір еңбек етіп жатырмыз. Тағы да қосатыным, кәсіптік стандарттарды әзірлеу салалық біліктілік шеңберінен басталады, сондықтан мен оны стандарттың «төл құжаты» деп атаймын. Салалық біліктілік шеңберінде функциональдық картасы, біліктілік деңгейлері, мансаптық траекториялар сияқты маңызды элементтер анықталады. Биыл біз мұнай-газ саласында үш бағыт – «Мұнай мен газды сақтау және тасымалдау», «Мұнай мен газды өңдеу мен өткізу», «Мұнай мен газды барлау мен өндіру» – және «Электр энергетикасы және жылу энергетикасы» саласының салалық біліктілік шеңберін бекіттік. Бұл жұмыс та өте ауқымды салаға талдау жасауды қажет етеді, сондықтан бұл құжаттың маңызы өте зор.

10 жылдан кейін қазіргі сарапшы Әсел Өмірбаева қандай деңгейдегі сарапшы болуы мүмкін. 

Өзімді 10 жылдан кейін халықаралық деңгейдегі сарапшы ретінде көремін. Қазіргі тәжірибемде халықаралық стандарттарды зерттеймін. Сондықтан біраз елдің талабы мен шарттарын, стандарттарын үйрендім. Соның негізінде халықаралық сарапшы деңгейіне жеткім келеді. 

Сұхбатыңызға рақмет!